Die kus (soos 'n groot deel van Suid Afrika se kus) in die Gouritzrivier se omgewing, kan verraderlik wees vir skeepvaart. Verskeie skeepswrakke in die omgewing is opgeteken -hier is n kaart van skeepswrakke teen hierdie kus.
Verseker die bekendste boot wat aan Gourits se kus aan sy einde gekom
het, is die Haliartus. Hier volg ‘n opsomming van die gebeure van 1932
soos uiteengesit deur oom Paul Zietsman:
"Die Haliartus van 5 294 ton is in 1919 in Engeland gebou deur die firma
J Redhead & Son as die SS Deniston. Sy word later oorgeneem deur
die Houston Line en vaar as die Haliartus onder Kaptein JH Malpas met
radio-operateur Johnson en Laskare – bemanning in April 1932 vanaf
Engeland na SA. Tydens die maritieme hof-ondersoek na die ramp is beweer
dat hulle onderweg kompas-probleme gehad het en sirkel tot in Valsbaai
rondom die nodige verstellings te doen met behulp van gekarteerde punte
op die kus, voordat hulle verder Ooswaarts vaar.
Aan boord was ‘n gemengde vrag met o.a. 1 200 kiste whiskey, 40 motors –
meestal Baby Austins en ook ‘n Rolls Royce, Shell petroleum produkte,
Dunlop motor-bande, allerlei gereedskap, melasse, blikkies ingemaakte
kos, klerasie, ammunisie en helaas, ‘n paar houers uiters giftige
sianied.
Om 04:00 die oggend van 3 Mei 1932 kom stuurman Ernest Coultas aan diens
en was die skip volgens die kompas 24 km Suid van die naaste kus. Om
06:00 beveel die Kaptein ‘n koers-wysiging na Noord en om 07:20 vaar
hulle skielik in ‘n baie digte misbank in, tipies van hierdie geweste.
Toe die Kaptein later bevel gee om te stop, stamp die boot teen die
rotse en sit so stewig vas dat selfs volstoom tru hulle nie kon roer
nie. Dit was 08:00, Woensdag, 3 Mei 1932, hulle was 9km Noord van die
regte koers.
Daar was geen lewensverlies nie, die bemanning is vanaf Mossebaai per
boot kom afhaal. Deel van die vrag is oor-gelaai op die Zwazi, ‘n
stoomboot van Thesens en na Mosselbaai vervoer, waar dit later per
veiling verkoop is. Die bergings-poging onder ene Kaptein Van Delden is
gestaak na ‘n geweldige storm wat die agterste 2/3 afgebreek en laat
sink het in water so 10 meter diep en die voorste 1/3 tot byna op die
kant gespoel het. Hierdie Kaptein is rondom 1950 tydens ‘n proef met ‘n
nuwe metode om ‘n wrak weer vlot te maak tydens die berging van die City
of Lincoln by Quin-point, Augulhus gedood toe die dek onder hom ontplof
het.
Aan wal was ‘n doeane-beampte, ene Mr Reynolds wat geen Afrikaans geken
het nie, in bevel van werkers wat die uitgespoelde ware moes versamel en
by sy depot lewer. My Pa en oom Wollie Rietvlei het saam die tender
gehad
om die goedere vandaar op Mosselbaai te lewer.
Pappie het dit per osse-wa tot by sy kamp, daar waar Oom Sias later sy
huis gebou het, vervoer. Dit was die end van die motor-rybare pad en
vragmotors kon dit verder na Mosselbaai neem (ek dink dit was Oom Danie
van Tonder se lorries). Alles wat by Mr Reynolds opgelaai is, is
opgeskryf en Pappie moes dit in Mosselbaai lewer of betaal aan die
versekeraars. Die hele kontrei-bevolking het die ramp as ‘ “Gawe van Bo”
gesien en het geneem al wat hulle kon wegdra, veral snags teen die
steil sandduine uit. Hulle is deur ander dopgehou wat dan weer die
weggesteekte ware verder geneem het vir hulle self. Dan kla die eerste
oor die skelms wat hulle goed so steel. Die probleem was dat hulle ook
by Pappie se kamp ge-oes het en die wagte kon nie altyd als oppas nie
maar ‘n boer maak ‘n plan. My pa gaan kuier toe saans by Mr Reynolds,
speel kaart en geniet gratis whiskey tot laat, hy het met sy manne
gereël dat hulle vroeg daar kom, en sommer begin laai sodat as Mr
Reynolds bykom was daar al baie goed op die waens wat nie aangeteken was
nie, die manne kon nie Engels verstaan nie en was op bevel totaal
onnosel. So het Pappie ‘n voorraad opgebou teen die wegdra. Nadat alle
aangetekende ware gelewer was het my Pa net die wagte weggeneem en gou was daar niks by sy kamp oor nie.
Om die vragte se massa te reël moes groot ligte goed saam met kleiner
swaarder goed gelaai word soos bv. 5liter olie kanne. Shell maak toe
beswaar teen die verspreiding van sy produkte want as daar water bygekom
het kon kopers groot skades kry en Shell groot eise teen kom kry. Al
die olie produkte moes toe vernietig word. My Pa-hulle maak toe ‘n vuur
onder ‘n krans en gooi al die hanteerbare houers op die vuur, daar het
glo ‘n stroom vuur soos lawa in die see ingeloop. Ons het tot so 15jaar
terug nog oliekan-proppe daar opgetel. Die groter kanne is vernietig
deur met ‘n kielhouer-pik ‘n gat bo in te kap en dan die drom om te
stoot sodat die inhoud kan uitloop, maar toe kap hulle die gat teen die
rand sodat dit bo is as die drom omval en maar min uitloop. Dan is van
die sogenaamde leë dromme later verwyder.
Toe ek ‘n kind was was die Navy Blue seemans-truie en sokkies standaard
drag in die Duine. Eetgerei, uit die skip was volop in die huise en
gereedskap ook op die plase. Whiskey vir medisyne was in alle huise
genoeg. Ek weet nie hoekom my Pa so eerlik was nie want hy het niks vir
homself gehou wat ek van weet nie. Sy plaaswerkers het daar gehelp met
die waens en hulle het my vertel watter reuse visse uitgespoel het want
die sianied het alle see-lewe vir etlike myle uitgewis.
Volgens ‘n Natuur-radio-program in die 1960’s soggens voor die 7-uur
nuus, is gesê dat die grootste seekat wat nog in ons waters gemeet is,
was met die Haliartus-ramp. Sy pote was glo 12vt land. Adv. Fanie
Schoeman verwys in sy boek Strike na rooi steenbrasse van 2 tot 2.5m wat
daar uitgespoel het. Die werkers het soos konings gelewe want
blikkies-kos was volop en gratis, al was die etikette af kon hulle
gou-gou die inhoud bepaal deur net na die vorm van die blikkie te kyk.
Die inhoud het niks makeer nie.
Daar is baie staaltjies oor die SKIP soos bv. die een oor die Dominee
van Albertinia wat so ‘n “Hell and Fire” preek gelewer het oor die
stelery by die skip. Hy kom toe ook kyk na die ramp, los sy motor by my
pa se kamp en stap die 2 myl langs die see af tot by die skip. My Pa
sien toe die toestand van sy motorbande en sit vir hom ‘n hele stel op.
Dominee kom niks agter voor hy tuis kom nie maar toe was dit te laat, hy
het nooit weer oor die skip gepreek nie.
Al was die see-lewe so uitgeroei was die afsondering die redding, daar
het nie mense gekom nie, dus kon die Natuur homself genees en spoedig
was die Skip weer ‘n gesogte hengel-plek. Hou net mense weg en die kus
herstel sonder hulp van die Staat of wie ookal. Almal eis nou vrye
toegang na die see maar die RSA het net 3 miljoen meter kus en 45
miljoen mense wat beteken dat vir elke meter kus is daar 15 mense, wat
elk soveel mag aas as wat die lisensies toelaat. Vele lisensie-houers
reken hy moet sy kwota stroop, al gooi hy die res ook weg want hy het
mos daarvoor betaal.
Ek moet liewer nou ophou voordat ek verkeerde goed sê, maar dink asb. goed na oor regte en voorregte en die verskil daar tussen.
Dankie vir elkeen wat geluister het ..... " aldus Oom Paul Zietsman
‘n 12km Kuspad verbind Gourits met Reins Natuurreservaat. Dit is in
hierdie omgewing wat talle skepe op die rotse geloop het. By Reins, in
die omgewing waar die Haliartus gestand het, is laterjare ‘n lighuis
gebou wat baie gehelp het om soortgelyke tragedies te voorkom!
Hierdie inligting kom uit 'n oorsig van die geskiedenis van
Gouritsmond, verskaf deur Anna-Marie vd Merwe van die
Toerismekantoor, Gourismond